De vrije wil

CITATEN

Als jij vindt dat je aan de vrije wil moet twijfelen, dan moet je ook twijfelen aan straffen en belonen. 

Het is makkelijker om mensen voor de gek te houden dan ze er van te overtuigen dat ze voor de gek zijn gehouden.

De bushalte

... nee, dit wordt geen betoog over diverse filosofische stromingen rond het thema “Vrije wil”. Wie daarover wil lezen, vindt een schat aan publicaties in boeken en op internet. Toch is het thema wel actueel in deze tijd van wereldwijde, opdringerige overheden die ons essentiële vrijheden ontnemen, terwijl ik in dat verband niet of nauwelijks hoor of lees over wat dat betekent voor onze vrije wil.

Het is stil. Ik zit bij een bushalte en terwijl ik wacht, tuur ik over de onmetelijke zee. Op mijn netvlies weerkaatst alleen water. Het valt mij op dat de horizon licht gebogen is. Mijn gedachten dwalen af naar mijn jeugd, terwijl de voorjaarszon mijn gezicht als een warme hand betast.

Opvoeden

Het moet voor mijn ouders en met name voor mijn moeder, niet altijd makkelijk zijn geweest om mij op te voeden. Misschien was ik ook voor mijn broer en zus niet de makkelijkste in de omgang. Ik had als kind al een sterke wil en kinderen zijn veelal tamelijk ongenuanceerd. Recalcitrant, maar toch ook best bereid om dingen te doen. Ik werd denk ik wel aardig gevonden, maar ook eigenwijs en ongehoorzaam. Mijn vader hoorde ik eens tegen iemand zeggen: “Wat in z’n kop zit, dat zit niet in zijn kont.” En toen mijn moeder voor de zoveelste maal mij maande beter te luisteren, was mijn reactie: “Ik luister echt wel, maar wil niet altijd gehoorzamen.” Zo’n vlegel kreeg het in die tijd te verduren.

In de door mij zo geliefde Nederlandse taal, bestaat een mooie uitdrukking, die mij menigmaal werd toegedicht: “Jouw wil staat achter de keukendeur.” Geen idee waar dat gezegde vandaan komt, maar de betekenis is klip en klaar. Mijn moeder vertelde mij veel later dat zij de uitdrukking van haar moeder had geleerd. Ja, mijn lieve omaatje herinner ik mij nog goed en zij zal in haar tijd allicht ook de broek hebben aangehad.

Die wil achter de keukendeur, betekende simpelweg dat ik niets te vertellen had. Wat juist ik wilde deed niet ter zake. Die vorm van onderdrukking werd meer dan vijftig jaar geleden nog gezien als opvoedkundig zinvol. Maar wat gebeurt er momenteel met jouw en mijn wil? Hoe vrij is onze vrije wil?

Vrijheid blijheid

Zonder grenzen geen vrijheid, dat weten we wel. Je mag iemand willen slaan, maar je mag het niet doen. Vrijheid is ook blijheid en mijn hang naar vrijheid is enorm, zo niet onbeperkt. Maar door het besef van een morele verantwoordelijkheid maak ik keuzes in wat ik wel en niet doe. Die grenzen zijn altijd duidelijk geweest. Die waren altijd vanzelfsprekend. In deze tijd echter vind ik het heel lastig om die grenzen te blijven vinden en te handhaven. Dat maakt mij niet blij.

Nog steeds wacht ik geduldig in het zonnetje op mijn bus en bedenk ik mij dat wij momenteel door overheden geadviseerd en verplicht wordt diverse dingen te doen en/of te laten die de weigeraar beperkingen en/of straf kan opleveren. Ook dat maakt mij niet blij.

Terwijl ik mijn mondkapje een beetje optrek, omdat er een oude dame naast mij komt zitten in het bushokje, realiseer ik mij dat deze beperkingen niet alleen meer vanuit de overheid komen. Inmiddels worden zij ook door particulieren en bedrijven overgenomen en afgedwongen. Met hetzelfde gemak wordt jou de toegang tot een winkel ontzegd als je je niet overgeeft aan de wil van de winkeleigenaar die de adviezen van de overheid hanteert als verplichte voorschriften. Er worden soms zelfs extra maatregelen bedacht en voorgeschreven die geen enkele basis hebben. Niet door de overheid geadviseerd en niet wetenschappelijk bewezen nuttig. Wederom ben ik daar niet blij om.

Tijdelijk situatie

Is dit een hype, of is deze gekte van het afdwingen van gehoorzaamheid en het verkrijgen van controle tijdelijk? Ik denk wel eens dat angstige mensen hun vrije wil zo makkelijk verliezen/opgeven. Die vrije wil wordt makkelijk ingeruild voor de wil van een grote groep waarbinnen algemeen aanvaarde en tot de enige waarheid verheven aannames en standpunten bestaan. Het gaat daarbij allang niet meer om wat waar is of niet waar is. Het gaat om het vinden van een comfortabele zone waar je je als vermeende meerderheid veilig waant om gehoorzaamheid en controle van je medemensen te kunnen afdwingen.

Onze vrije wil is hier fors in het geding en als jij vindt dat je aan de vrije wil moet twijfelen, dan moet je ook twijfelen aan straffen en belonen. Straffen en belonen van gedrag is namelijk alleen zinvol als iemand iets uit vrije wil doet of laat. Vrij is namelijk vrij en niet vrij zolang het nog past in iemands zogenaamde veilige wereld. Als iemand echt vindt dat de vrije wil van anderen kan en mag worden gemanipuleerd, dan zij dat zo. Diegene mag zich dan wel bewust zijn van dit oude gezegde: “Hoe sterker jouw geloof, hoe dichterbij de duivel”.

Ik heb het gevoel dat wij worden geconfronteerd met een bijna onzichtbaar niveau van cognitieve dissonantie. Mensen willen niet toegeven dat het verhaal van het afgelopen jaar berust op vergissingen en op onderdelen ook op leugens. En in plaats daar van wakker te worden, bestaat de neiging hun waarheid te verdubbelen. Het maakt niet uit welk bewijs wordt geleverd. Mensen willen niet dat hun "werkelijkheden" worden verstoord.

Mark Twain schreef al eens: “Het is makkelijker om mensen voor de gek te houden dan ze er van te overtuigen dat ze voor de gek zijn gehouden.”

Niks te willen

Momenteel houd ik mij vast aan een oud cliché: “Er is altijd nog hoop.” Ik hoop dat dit een tijdelijke situatie is en dat er een uitweg is. Dat wil ik zo graag! Ik wil ook dat de samenleving niet verdeeld blijft in kampen, zoals die nu aan het ontstaan zijn. Ik wil weer eenheid en vertrouwen terug. Ik wil mensen weer mogen aanraken. Ik wil zo graag weer vrij kunnen ademen zonder mondkapje. Ik wil zo graag niet beschermd mogen zijn, zonder dat ik daardoor minder bewegingsvrijheid en minder mogelijkheden heb. Ik wil zo graag anderen respecteren die wel beschermd willen zijn/worden. Ik wil niet dat er een vaccinatiepaspoort komt. Ik wil niet dat ….. zucht. Ik wil nog veel meer en zo graag. 

Terwijl ik hier op mijn bus wacht, realiseer ik mij dat ik niet alleen letterlijk op de volgende bus wacht. Nee, ik zit op dit moment ook te wachten in mijn leven. Ik weet niet waarop. Het is niet duidelijk of er een volgende bus komt, wanneer die komt en waar die naar toe gaat. Voor alsnog laat ik momenteel die bussen met onbekende bestemming voorbij gaan. Misschien spring ik binnenkort wel op een bus die weliswaar niet regelrecht naar mijn doel leidt, maar uitzicht biedt op een kant die ik wel op wil en mag….

Daar komt mijn bus. Ik sta op en laat de oude dame voorgaan. Terwijl ook ik instap bedenk ik mij: “Ik zit hier wel van alles te willen, maar staat mijn wil eigenlijk niet nog steeds achter de keukendeur?”

 

© TrefMij April 2021